مهارت های اعتماد به نفسل، عزت نفس، قاطعیت و جرأت ورزی

از آنجایی که مهارت‌های زندگی طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی به 10 مهارت اصلی تقسیم می‌شود، معرفی کامل و ساده  مهارت‌های زندگی باعث می‌شود به راحتی آن‌ها را بشناسیم و درک کنیم. ما در موسسه عصر دانش و حافظه سعی کرده‌ایم در این مقاله دو مهارت اعتماد به نفس و عزت نفس و مهارت قاطعیت و جرأت ورزی را به صورت جامع ، کامل و کاربردی تعریف کرده و توضیح دهیم:

شاید مهم‌ترین و بنیادی‌ترین جایگاهی که برای آموزش مهارت­‌های زندگی وجود دارد، مدارس، دانشگاه‌­ها و به‌طورکلی محیط­­‌های آموزشی باشد. ما نیز برای پیشگیری از مشکلات بنیادی در جامعه که می­تواند ناشی از عدم تسلط افراد به مهارت­‌های زندگی باشد، معتقدیم تحصیلات باید آموزش دروس و تحصیل علم در قالب همین مهارت‌­ها به افراد آموزش داده شوند و افراد حتی برای مطالعه نیز باید از همین مهارت‌­ها استفاده کنند. 

در ادامه،دو مهارت­‌ اعتماد به نفس و عزت نفس و مهارت قاطعیت و جرأت ورزی را به تفکیک مطرح کرده و ویژگی­‌ها، مؤلفه­‌ها، عوامل و روش­‌های کسب هر مهارت به‌تفصیل آورده­ می­‌شود.

مهارت اعتماد به نفس و عزت نفس

اعتماد به‌ نفس یعنی اعتقاد فرد به توانایی‌های خود که در ارتباط بالیاقت، شایستگی و خودکفایی است؛ و به‌عبارت‌دیگر باور داشتن خود به‌عنوان یک فرد که احساس می‌کند «من می‌توانم آن را انجام دهم».

مهارت اعتماد به نفس، مخصوص موقعیت‌های خاصی می‌باشد و کلی نیست؛ این مهارت محصول مجموعۀ مهارت‌های فرد است، یعنی توانمندی‌هایی که در حال حاضر می‌تواند نشان دهد.

به‌طورکلی، افرادی که اعتماد به نفس دارند؛ توانایی‌های خود را می‌شناسند و ماهرانه رفتارمی‌کنند. این افراد می‌دانند که درهر موقعیت چه رفتاری مناسب است، آن‌ها قاطع و انتقادپذیرند و خودشان را سرزنش نمی‌کنند. آن‌گونه که هستند قبول دارند و مایل‌اند که ضعف‌ها و اشتباهاتشان را بشناسند. همچنین این افراد احتمال موفقیت بیشتری داشته و اضطراب کمتری را تجربه می‌کنند.

امّا افرادی که اعتماد به نفس ندارند، تنها و ناتوان بوده و دچار بدبینی و بی‌تفاوتی می‌شوند، همچنین آن‌ها سوءتعبیر، یأس، آزردگی و خشم را تجربه می‌کنند.

و افرادی هم که به‌طور غیرواقعی اعتماد به نفس دارند؛ ریاست‌طلب، خودخواه و خودشیفته بوده و نسبت به خود و ویژگی‌های خودآگاهی کمی دارند.

عوامل موثر در ایجاد اعتماد به نفس

۱- عوامل درونی

• الف) خصوصیات ژنتیکی.
• ب) تفاوت‌های فردی و ویژگی‌های شخصیتی.
• پ) خلق‌وخو مزاج.
• ت) آمادگی و استعداد قبلی برای ابتلا به برخی مشکلات روانی.

۲- عوامل بیرونی:

• الف) پدر و مادر
• ب) موقعیت فرد در خانواده
• پ) مدرسه و معلمان
• ت) موقعیت در جامعه
• ث) سبک زندگی.

با مرور عوامل تأثیرگذار در اعتماد به نفس ، این سؤال در ذهن ما ایجاد می‌شود که راه‌های افزایش اعتماد به نفس چیست؟ مراحل انجام آن کدام است؟

برای افزایش اعتماد به نفس باید به تغییر اعتقاد داشت؛ یعنی اعتقاد به تغییر، لازمۀ افزایش اعتماد به نفس می‌باشد. لذا فرد باید نسبت به ویژگی‌های خود و رفتارش شناخت لازم را کسب نماید و دقّت و انرژی‌اش را برای تمرین رفتارهای جدید صرف کند. اگر فرد متوجه شود مهارت‌های زیادی دارد که نسبت به آن‌ها بی‌توجه بوده است؛ وی می‌تواند با تلاش و باور به امکان‌پذیر بودن تغییر، در سایر فعالیت‌ها نیز مهارت لازم را کسب کند؛ از طرفی وقتی تسلط فرد درآن فعالیت ها افزایش یابد، اعتماد به نفس فرد نیز بالا رفته و همین امر موجب ارتقاء سلامت روان وی می‌گردد.

 مراحل افزایش اعتماد به نفس

افزایش مهارت اعتماد به نفس دارای شش مرحله می‌باشد که عبارت است از:

۱- باور به امکان تغییر:

تغییر همیشه آسان نیست امّا هیجان‌انگیز و همراه با چالش است. فرد می‌تواند تغییر کند ولی باید این کار را خودش انجام دهد 

و باید بپذیرد که تغییر امکان‌پذیر است.

۲- ایجاد انگیزه:

برای اینکه انگیزه لازم جهت افزایش اعتماد به نفس ایجاد شود، باید دید توانمندی‌هایی که می‌خواهیم به دست آوریم چه سود و چه زیانی برای ما خواهد داشت؛ چراکه بررسی مزایای کسب یک مهارت انگیزه بیشتری برای انجام آن ایجاد می‌کند.

۳- تدوین اهداف واقعی:

اهداف باید واقعی و بر اساس علایق درونی فرد باشند. اهداف نباید آن‌قدر کوچک باشند که انگیزه فرد را کاهش دهد و نه آن‌قدر بزرگ که امکان دستیابی به آن میسّر نباشد. درمجموع هدف باید قابل‌اندازه‌گیری و دست‌یافتنی و محدود به زمان باشد.

۴- تمرین:

افزایش اعتماد به نفس نیاز به تمرین، تلاش و ممارست دارد. لذا برای دستیابی به آن مهارت، می‌بایست با آن مواجه شد. این مواجه باید تدریجی و آرام باشد و در محیطی امن انجام گیرد؛ همچنین از تمرین‌های ساده شروع می کنیم تا بعد به تمرین‌های دشوارتر برسیم.

۵- یافتن حامی:

بهتراست فرد، دوستانی بیابد که پذیرای تغییر در او باشند و او را تشویق و حمایت کنند. اگر در مسیر رسیدن به اهداف، از دوستان کمک گرفته شود؛ آن‌ها می‌توانند مشوق خوبی برای رسیدن به اهداف باشند و انگیزه رسیدن به هدف را در فرد تقویت می‌کنند.

۶- پاداش:

فرد در مرحلۀ یادگیری مهارت‌های جدید باید پاداش‌هایی را دریافت کند. دقت کنید گاهی برخی از ویژگی‌های درونی فرد، مانع افزایش اعتماد به نفس می‌شود؛ مثلاً، معیارهای سرسختانه و نقص سبب اجتناب از رویارویی با فعالیت می‌شود. لذا باید ابتدا موانع را شناسایی و سپس برای رفع آن ها اقدام شود.

 عزت‌نفس چیست و چه تفاوتی با اعتمادبه‌نفس دارد؟

عزت نفس یعنی احساس ارزشمند بودن، چگونه دیدن خود و مجموعه باورها، افکار، احساسات، عواطف، تجارب که فرد از خود دارد.

عزت نفس با اعتماد به نفس در ارتباط است، ولی این دو علت و معلول یکدیگر نیستند. اعتماد به نفس با عملکرد و توانایی فرد در ارتباط است ولی عزت نفس بااحساس ارزشمندی شخص در ارتباط می‌باشد.

عزت نفس به دو شکل وجود دارد:

۱- عزت نفس درونی:

افرادی که عزت نفس درونی دارند؛ احساس ارزشمندی را از درون تجربه می‌کنند و این احساس به عوامل بیرونی بستگی ندارد.

2- عزت نفس بیرونی:

افرادی که عزت نفس بیرونی دارند؛ احساس ارزشمندی آن‌ها به عوامل بیرونی، مانند شغل، تحصیلات، ثروت، زیبایی و...بستگی دارد.

با توجه به آنچه گفته شد می‌­توان نتیجه گرفت:

مهارت قاطعیت و جرأت ورزی

قاطعیت عبارت است از: توانایی ابراز صادقانۀ و مستقیم، متناسب و نسبتاً رک افکار، نظرات، احساسات و نگرش‌ها بدون احساس اضطراب، به‌نحوی‌که ازنظر اجتماعی مناسب بوده و علاوه بر دفاع از حقوق خود، سبب پایمال شدن حقوق دیگران نیز نشود.

اولین قدم در یادگیری مهارت جرأتمندی، آگاهی از حقوق فردی است؛ زیرا تا وقتی شخص از حقوق خود مطلع نباشد، نمی‌تواند رفتار قاطعانه داشته باشد؛ بنابراین بهتراست حقوق هر انسان در ارتباط با دیگران را بشناسیم.

این حقوق عبارت است از:

• ۱- تصمیم‌گیری برای زندگی خود
• ۲- پذیرش مسئولیت اشتباه خود
• ۳- توضیح دادن و توضیح خواستن
• ۴- جواب منفی دادن به درخواست‌های غیرمنطقی دیگران
• ۵- حفظ حریم خصوصی
• ۶- دفاع از عقاید شخصی و درصورت لزوم تغییر این عقاید

لازم به توضیح است که برخی از افراد می‌کوشند تا حقوق اساسی و فردی دیگران را پایمال کرده و در آن‌ها هیجان‌های منفی، مانند حسادت، خشم و حقارت ایجاد نمایند؛ و وقتی بستر برای سوءاستفاده آماده شد نظرات و عقاید خود را بر آن‌ها تحمیل کنند.

سلسله مراحل تمرینی قاطعیت

همان‌طور که گفتیم اولین قدم در یادگیری مهارت قاطعیت و جرأتمندی، آگاهی از حقوق فردی است. در این قسمت سلسله تمرین‌هایی را عنوان می‌کنیم که می‌توان آن را در ارتباط‌های بین فردی به کاربرد تا افراد، مراحل یادگیری مهارت قاطعیت را طی کنند.

• ۱-برقراری تماس چشمی کوتاه بدون خیره شدن
• ۲-احوال‌پرسی با سایر افراد
• ۳-بیان جملات تأییدی در هنگام مکالمه با دیگران
• ۴-استفاده مناسب و متناسب از کلمۀ «من»
• ۵-استفاده مناسب و متناسب از کلمۀ «چرا»
• ۶-ابراز طبیعی احساسات
• ۷-اعلام عدم مخالفت در مقابل عقیده یا فعل نادرست

وقتی شخصی این سلسله‌مراتب را رعایت می‌کند، به‌خوبی در مسیر قاطع شدن قرارگرفته است. به یاد داشته باشید که رفتارهای قاطعانه ممکن است ازسوی دیگران، به‌خوبی دریافت نشود و آن‌ها حالت دفاعی و پرخاشگرانه بگیرند. امّا باید بدانیم رفتارهای قاطعانه به مرور زمان سبب اصلاح روابط بین فردی شده و دربلندمدت به آرامش فرد می انجامد.

با توجه به آنچه گفته شد می‌­توان نتیجه گرفت: