مقایسه روش تدریس در ایران با سایر کشور ها

روش تدریس در ایران و سایر کشور ها با یکدیگر چه تفاوت هایی دارند ؟روش تدریس در ایران را چطور باید بصورت خلاصه توضیح دهیم؟ روش تدریس در کشور های دیگر را چطور؟ به عبارتی دیگر در ایران چطور آموزش میدهند؟ مزیت و ایراد های روش تدریس در ایران چگونه است؟ و در آخر باز هم برمیگردیم به خانه اول : تفاوت روش تدریس در ایران با سایر کشور ها چیست ؟
نگران تعداد سوالات و پاسخ های احتمالا طولانی آن نباشید ! ما در این مقاله با زبانی بسیار ساده و با استفاده از تازه ترین دستاورد های مقایسه روش تدریس در ایران و سایر کشور ها ، به این سوالات پاسخ میدهیم.
برای شروع نیازمندیم تا ابتدا بصورت اجمالی به نگاه تاریخی آموزش در ایران اشاره کنیم ؛ چرا که روش تدریس را بدون ارجاع به نگاه آموزشی هر کشور نمیتوان توضیح داد.
ما در این مقاله برای توضیح کامل روش تدریس در ایران و سایر کشور ها به ترتیب مطالب زیر را در اختیار شما قرار میدهیم :

• ابتدا به پیشینه آموزش در ایران اشاره میکنیم
• سپس به سراغ مقایسه روش تدریس سنتی و نوین میرویم و به ۱۰ تفاوت مهم این دو روش تدریس نگاه میکنیم
• و در آخر به مقایسه روش تدریس در ایران و سایر کشور ها ( آلمان ، ژاپن و آمریکا ) خواهیم پرداخت.

شما چه معلم باشید،‌ چه اولیا دانش آموز و چه حتی دانش آموز معترض به روش تدریس در ایران ، لازم است که ابتدا تفاوت روش تدریس در ایران و سایر کشور های جهان را در نظر بگیرید. ما بدون اینکه بدانیم دیگران چه کاری را چگونه بهتر از ما انجام میدهند، نمیتوانیم ایراد یا مزیت های کار خودمان را متوجه شویم. به همین دلیل حتی اگر بنظر شما این مقاله بسیار طولانی است ، به شما پیشنهاد میکنیم تا حتما بخش آخر مقاله که به تفاوت های روش تدریس در ایران با سایر کشور های آلمان ، ژاپن و آمریکا اشاره میکند را مطالعه فرمایید .

پیشینه آموزش در ایران

پیشینه آموزش در ایران از این جهت برای بحث اصلی ما یعنی مقایسه روش های تدریس در ایران با سایر کشور ها اهمیت دارد که ما را به نگاهی کلی از آموزش و تربیت نزدیک می کند. شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید در ایران باستان، آموزش در آتشکده ها انجام می شد. به عبارتی بعد عالمان دینی، پدران و مادران، اولین معلمان و آموزگاران بوده اند . در ابتدا روش آموزش، شفاهی، حفظی و تلقینی بود و یک برنامه تحصیلی مناسب عبارت بود از:

• خواندن
• نوشتن
• حساب کردن
• مطالب زبانی

در دوره ی هخامنشی، ایرانیان عقیده داشتند همان‌طور که لازم است یک انسان برای ادامه زندگی کار کند، برای خواندن مطالب مذهبی هم باید خواندن و نوشتن را یاد بگیرد. آموزش در این دوران به دو صورت ارائه می شد:

• حفظ و تکرار و آموزش مفاهیم کتاب اوستا
• آموزش عملی که شامل اسب‌سواری، تیراندازی، شکار، چوگان‌بازی، کشتی و شنا و رشته های متناسب با آن دوران.

در دوره ی سلطنت کوروش مدارس هنری تأسیس گشت. استرابون که یکی از افراد نزدیک و منشی اسکندر بود، می گوید: مدارس هنری که کوروش به وجود آورد، کارآموزان را برای نقاشی و مجسمه سازی و کاشی سازی و چینی‌سازی   پرورش می داد ولی بعد از این که داریوش به سلطنت رسید در آن مدارس صنایع‌دستی دیگر هم به کارآموزان آموخته شد، از قبیل قالیبافی، نجاری، منبت‌کاری، پارچه‌بافی و قلاب‌بافی. همان‌طور که از اسناد و مدارک به‌جامانده برمی آید، آموزش عملی از قدیم در ایران باستان رایج بوده است.

با ورود به قرن بیستم و علم روانشناسی ، تغییرات عظیمی نیز در فرایند یاددهی، یادگیری صورت پذیرفت. ادورارد ثورندایک از اولین روانشناسانی بود که به مطالعه زمینه های آموزش و پرورش عملی عقیده داشت. او در سال  1900 در آستانۀ قرن بیستم این نظریه را اشاعه داد که :

میان تمرین‌های معلم، دانش و یادگیری باید ارتباط نزدیکی برقرار باشد. و همچنین انتظار می رود که با پیشرفت دانش و تکنولوژی، ماهیت یادگیری تقویت شود و تکنیک ها و مهارت‌های تدریس موردتوجه قرار گیرد.

همچنین در اثر کوشش مربیان بزرگی چون جان دیوی مفهوم تعلیم و تربیت در عصر حاضر تغییر پیداکرده است. سابق بر این تصور می شد تعلیم و تربیت یعنی انتقال معلومات و در زمینۀ فرهنگی تعلیم و تربیت را عبارت از انتقال میراث فرهنگی از طرف مربیان به نسل جوان می دانستند.

مقایسه روش های تدریس سنتی و نوین

مقایسه روش های تدریس سنتی و نوین اولین مقایسه‌ایست که قبل از ورود به بحث مقایسه روش تدریس در ایران با سایر کشور ها باید بدان بپردازیم.

۱- در روش سنتی فراگیران مفاهیم، تجربه ها و قوانین را می‌خوانند و حفظ می‌کنند و می کوشند که به خاطر بسپارند.
در شیوه نوین فراگیران ضمن انجام فعالیت ها و یا کسب تجربه، در تولید مفاهیم شرکت دارند و به طور مستقیم نتایج هر تجربه را به دست می آوردند.

۲- در روش سنتی فراگیران هر چه را که به طور امانت به ذهن خود سپرده اند، پس می دهند و هنگام آزمون، امانت‌های دریافتی را برمی گردانند.
در شیوه نوین فراگیران با تمام افراد گروه به بحث و گفت و گو می پردازند، باهم کار می‌کنند، نظرات خود را با یکدیگر مقایسه و به تصحیح اشتباهات خود می پردازند و به فراگیری دانش یاری می رسانند.

۳- در روش سنتی معلم اغلب با روش سخنرانی تدریس می کند و نقش حل مسائل را ایفا می کند. (تمرین میدهد، به حل تمرین ها کمک می کند، با مثال مفاهیم را توجیه می کند).
در شیوه نوین معلم راهنمای یادگیری است و به جای پاسخ مستقیم به پرسش‌های متعدد از فراگیران، آن‌ها را به پاسخ‌های صحیح هدایت و آن‌ها را به اندیشیدن ترغیب کند.

۴- در روش سنتی معلمان اغلب جزوه می گویند، مطالب کتاب را خلاصه می‌کنند و فراگیران را به‌سوی استفاده از کتاب‌های حل مسائل سوق می دهند.
در شیوه نوین معلمان به فراگیران پاسخ کلیشه ای نمی دهند، پرسش هایی را مطرح می‌کنند که قابل‌بحث باشد و فرصت گفت و گو را برای دانش آموزان ایجاد می کند.

۵- در روش سنتی معلم به کلاس تکلیف می دهد و فراگیران در این فرایند به‌عنوان تماشاگر هستند.
در شیوه نوین معلم، هر فراگیر را تشویق می کند که از دیگران کمک بگیرد، برای نظریه های خود وسایلی بسازد، تجربه کند و نتیجه را گزارش دهد.

۶- در روش سنتی معلم کلاس را کنترل می کند.
در شیوه نوین حضور غیاب کار سرگروه است و معلم نظارت می‌کند.

۷- در روش سنتی معلم درصحنۀ آموزش کاملاً فعال است و فراگیران ساکت هستند.
در شیوه نوین فراگیران درصحنۀ آموزش فعالیت می‌کنند و معلم راهنمای فعالیت های آن‌ها است.

۸- در روش سنتی معلم تمرین می دهد، تمرین حل می کند، پاسخ پرسش ها را می دهد، رفع مشکل می کند، تدریس می کند و جزوه می گوید.
در شیوه نوین شاگردان با اعضا گروه بحث می‌کنند و معلم در صورت لزوم آنان را به طرح پاسخ صحیح هدایت می‌کند.

۹- در روش سنتی هدف یاددادن است و تکیه‌بر محفوظات و کسب دانستنی های ضروری و غیرضروری.
در شیوه نوین هدف یادگیری است، فراگیران به یادگیرنده های مادام العمر تبدیل می شوند.

۱۰- در روش سنتی بیشتر، تکلیف و رونویسی و... می باشد.
در شیوه نوین تکالیف جمع آوری اطلاعات است.

براساس پژوهش های مختلف، می توان نتیجه گرفت که:

فرایند تدریس، تابع فرهنگ تدریس است.

از این جهت چگونگی تدریس و احتمالاً اهداف آن در کشورهای مختلف فرق می کند. پس از انتشار نتایج سومین مطالعۀ بین المللی علوم و ریاضیات(Timss)، پژوهشی در نحوۀ تدریس معلمان سه کشور آمریکا، آلمان و ژاپن صورت گرفت و نشان داد که تدریس یک مقوله فرهنگی است و تفاوت های آشکاری ازنظر فرایند تدریس در میان معلمان این کشورها وجود دارد. نحوه تدریس در این سه کشور و مقایسه آن‌ها با یکدیگر و نیز مقایسه با نحوه تدریس در کشورمان، در زیر مرور شده است.

مقایسه تدریس در ایران با کشورهای آلمان ، ژاپن و آمریکا

در ادامه بحث، می خواهیم نوع تدریس را در چهار کشور مختلف آلمان، ژاپن، آمریکا و ایران به صورت خلاصه مرور و مقایسه کنیم.

شیوه تدریس در آلمان

۱- مرور مطالب قبلی با یادآوری مطالبی که دانش‌آموزان قبلاً یاد گرفته‌اند.

۲- بیان موضوع درس توسط معلم.

۳- تبیین روش‌های حل مسئله: توضیحات لازم دربارۀ مسئله، استفاده از تخته‌سیاه، نظارت معلم و... از فعالیت هایی است که در این مرحله انجام می‌شود.

۴- تمرین: این کار از طریق ارائه تمرین‌های کلاسی صورت می گیرد. اگر حل این تمرین ها و فعالیت های کلاسی در کلاس به اتمام نرسد، آن‌ها را به‌صورت تکلیف در منزل ارائه می دهند.

شیوه تدریس در ژاپن

۱- مرور درس گذشته با صحبت مختصر معلم یا هدایت بحث توسط او.

۲- بیان مسئلۀ مربوط به جلسه: معمولاً یک مسئله کلیدی وجود دارد که محور بخش اعظم فعالیت های درسی را تشکیل می دهد.

۳- فعالیت های فردی یا گروهی دانش آموزان: این فعالیت تقریباً همیشه پس از ارائۀ یک مسئله یا طرح موضوع انجام می‌شود و از 1 تا 3 دقیقه طول می کشد.( گفت وگو، آزمایش، بارش مغزی،... در این مرحله صورت میگیرد.)

۴- بحث دربارۀ راه حل ها: پس‌ازآن که دانش آموزان بر روی مسئله کارکردند، یک یا چند راه حل موردبحث قرار می گیرد. اغلب، معلم از چند نفر می خواهد که یافته های خود را برای همۀ کلاس توضیح دهند. سپس گفته های آن‌ها را جمع بندی می کند و توضیح بیشتری می دهد.

شیوه تدریس در آمریکا

۱- مرور مطالب قبلی: درس با کنترل و بررسی تکالیف یا فعالیت آماده‌سازی شروع می‌شود.

۲- نشان دادن چگونگی حل مسئله مربوط به آن جلسه: بعد از بررسی تکالیف، معلم با ارائۀ چند مسئله نمونه و نشان دادن چگونگی حل آن‌ها موضوع جدید را معرفی می نماید.

۳ -تمرین: فعالیت کلاسی ارائه می‌شود و از دانش آموزان خواسته می‌شود مسائل مشابه را حل کنند.

۴ -تصحیح تمرین کلاسی و ارائۀ تکالیف: در پایان درس، بعضی از تمرین‌های کلاسی و مسائل متعدد دیگری به‌عنوان تکلیف ارائه می گردد.

شیوه تدریس در ایران

الف) شیوه قدیمی تدریس در ایران

این الگوی انتقالی و نتیجه محور از سال‌های گذشته در مدارس ایران حاکم شده است و ضعف عمدۀ آن، عدم فعالیت دانش آموزان در فرایند تدریس است.

۱ -بررسی تکالیف و پرسش‌های درس قبل: معمولاً پس از حضوروغیاب، تکالیف مورد انتظار بررسی می‌شود و از چند نفر سؤال می‌شود.

۲ -معرفی موضوع درس جدید: با نوشتن موضوع درس جدید بر تخته‌سیاه، موضوع درس معرفی می‌شود و از دانش آموزان خواسته می‌شود، سکوت کنند و به صحبت‌های معلم گوش نمایند.

۳ -بیان مفاهیم کلیدی درس: با روش سخنرانی، مطالب توضیح داده می‌شود و در حین تدریس سعی می‌شود دانش آموزان با سؤال و جواب هدایت شوند و مطالب را یاد بگیرند.

۴ -جمع‌بندی مطالب: معمولاً در این مرحله معلم خود به جمع بندی مطالب می پردازد.

۵ -تمرین: چند نمونه تمرین از سوی دانش‌آموز حل می‌شود یا از چند نفر سؤال می‌شود.

۶ -ارائه تکلیف: تکلیف مشخص می‌شود و از دانش آموز خواسته می‌شود آن‌ها را در منزل انجام دهد.

ب) شیوه نوین تدریس در ایران

این الگوی تدریس که یک الگوی فعال، اکتشافی و فرایند محور است، از سال1375 با تغییر برنامۀ درسی به وجود آمد. این الگو به صورت زیر است:

۱ -بررسی تکالیف و پرسش از درس قبل .

۲ -معرفی موضوع درس جدید: درس جدید با نشان دادن یک فیلم یا تصویر، نقشه و آوردن وسایل آزمایشگاهی در کلاس، زمینه‌سازی می‌شود. موضوع درس به‌صورت یک مسئله طرح سؤال اصلی از سوی خود دانش آموزان یا معلم مطرح می‌شود.

۳ -مرحلۀ کاوشگری: دانش آموزان به‌صورت فردی یا گروهی هدایت می شوند تا ابعاد درس را از طریق آزمایش، گفت وگو، مطالعه و ... بررسی نمایند و با طرح راه حل های مختلف، آمادگی خود را جهت ارائه ی گزارش اعلام نمایند.

۴ -مرحلۀ تبیین: پس از دریافت گزارش‌های دانش آموزان با کمک خود آن‌ها ابعاد درس و راه حل های بیان‌شده تبیین می‌شود.

۵ -مرحلۀ تمرین و انتقال: پس از اطمینان از فهم دانش آموزان، از طریق ارزشیابی مستمر ...، به‌منظور تثبیت یادگیری، تمرین هایی ارائه می‌شود تا عده ای از دانش آموزان آن را انجام یا توضیح دهند.

۶ -ارائه تکالیف بارویکرد تمرین و کاوشگری: پس از اطمینان از یادگیری دانش آموزان، تکلیف درسی با توجه به تفاوت های فردی در دو سطح تمرینی و کاوشگری ارائه می‌شود.

علت اصلی تفاوت روش تدریس در ایران با سایر کشور های آلمان ، ژاپن ، آمریکا

حال به آخرین بخش از مقایسه روش تدریس در ایران با سایر کشور ها رسیده‌ایم.از مقایسه نحوه تدریس در هر چهار کشور می توان نتیجه گرفت که مرور مطالب قبلی، بیان موضوع و مسئله درس در همۀ کشورها یکسان است. اما تفاوت در نحوۀ برخورد با مسئله و فعالیت های پیرامون آن است. در نحوه برخورد با مسئله و چگونگی فرآیند حل آن می توان مقایسه ای در چهار کشور آلمان، ژاپن، آمریکا و ایران را به‌صورت زیر بیان کرد:

در الگوی آلمانی؛ با طرح مسئله، زمینه را برای توضیحی طولانی درباره ی روش حل آن آماده می‌کنیم.

در الگوی ژاپنی؛ ارائه یک مسئله، زمینه را برای فعالیت دانش آموزان به‌صورت فردی و گروهی آماده می کند.

در الگوی آمریکایی؛ ارائه یک مسئله زمینه ای برای نشان دادن راه حل آن است.
الگوی قدیمی ایران: ارائه یک مسئله زمینه ای است برای نشان دادن راه حل از سوی معلم.

در الگوی نوین ایران؛ که تا حدی به الگوی ژاپنی نزدیک است، یعنی می‌شود پس از طرح مسئله، زمینۀ بازی دانش-آموزان فراهم شود تا ضمن کشف راه حل، به بازآفرینی آن بپردازند.